De werkdruk in de zorg neemt schrikbarende vormen aan. De reguliere zorg wordt opnieuw afgeschaald. Daarmee nemen ook de frustraties toe. Onder zorgpersoneel natuurlijk, dat gevraagd wordt om opnieuw extra diensten te doen. Maar ook onder patiënten die op de wachtlijst staan voor een operatie, die steeds maar weer wordt uitgesteld.
Die frustratie is begrijpelijk. Want veel belasting in de zorg had voorkomen kunnen worden als meer mensen zich hadden laten vaccineren. Vaccinatie is immers de belangrijkste manier om ziekenhuisopnames te voorkomen. Maar niet iedereen doet dat.
In het publieke debat wordt daarom regelmatig de vraag gesteld of mensen die ongevaccineerd zijn uitgesloten mogen worden van bepaalde vormen van zorg, zoals opname op de IC. Het is immers hun ‘eigen schuld’ dat zij die zorg nodig hebben? ‘Je had toch kunnen voorkomen dat je hier terecht komt, waarom heb je dat niet gedaan?’
Een logische vraag. Maar het antwoord is eenvoudig: ‘eigen schuld’ mag in de zorg geen rol spelen. De belangrijkste reden is dat we in een samenleving leven waarin we mensen in nood niet in de steek laten. Ook niet als ze door hun eigen handelen in die nood zijn geraakt. En we doen dat zeker niet op het moment dat iemand kwetsbaar is als gevolg van een medische aandoening.
Welbegrepen eigenbelang
Maar die gelijke toegang tot zorg is niet alleen een kwestie van beschaving of altruïsme – ‘Ik heb iets over voor jou, ook al kom ik nooit in jouw situatie’. Het is ook een kwestie van welbegrepen eigenbelang: ‘wat jou overkomt kan mij ook overkomen’.
Wie heeft er nooit iets gedaan wat je eigen schuld was en waardoor je de hulp van iemand anders nodig had? In uitgaansgebieden heeft bijna de helft van de geteste fietsers meer drank op dan wettelijk is toegestaan. Een deel daarvan komt op de SEH terecht. Een SEH die jaarlijks ook nog eens 85.000 keer bezocht wordt voor sportblessures. Artsen behandelen jaarlijks honderdduizenden SOA’s, voeren tienduizenden keren abortus uit. Allemaal ‘eigen schuld’?
Wie de zorg voor andere mensen inperkt op basis van gedrag, loopt het risico om uiteindelijk zelf ook uitgesloten te worden van zorg. Iedereen doet immers wel eens iets waarvan je achteraf bedenkt dat je het beter niet had kunnen doen. Moet je mensen om die reden uitsluiten van zorg?
Die uitsluiting zou dan plaatsvinden op basis van willekeurige, niet transparante criteria op een moment dat er helemaal geen tijd is om zorgvuldig te bepalen in hoeverre er sprake is van ‘eigen schuld’. En mensen zelf ook niet in staat zijn om voor zichzelf op te komen. De SEH is geen rechtbank, de dokter geen rechter. Gelijke toegang zonder oordeel over eerdere beslissingen is uiteindelijk in ieders belang.
Verantwoordelijkheid voor gedrag
Mensen kunnen heel verschillende redenen hebben waarom ze zich niet laten vaccineren. Sommige mensen doen dat uit religieuze overwegingen, anderen omdat ze zich – onnodig - zorgen maken om hun ongeboren vrucht of hun vruchtbaarheid. Weer anderen zijn meegesleept door berichten op sociale media of door complotdenkers die doelbewust desinformatie verspreiden. Ook zijn er mensen die onder grote druk van hun sociale of religieuze omgeving zich niet laten vaccineren, hoewel ze dat misschien zelf best wel gewild zouden hadden. Wat als je kinderen niet meer op bezoek willen komen als je je laat vaccineren? Of je partner van je wil scheiden? Je ouders het je verbieden?
De vraag of iemand zich al dan niet laat vaccineren is dus sterk afhankelijk van de persoonlijke omgeving van iemand, religie, sociale druk, privéomstandigheden, toegang tot media, taalbeheersing, opleidingsniveau en sociaal economische status. Voor zover mensen daar al verantwoordelijk voor gehouden kunnen worden, is het zeker niet aan artsen om daar een moreel oordeel over uit te spreken of consequenties aan te verbinden.
In de praktijk zou selectie op basis van eerdere beslissingen ook leiden tot het achterstellen van mensen die toch al hard worden getroffen door de pandemie. Mensen in achterstandswijken die kleinbehuisd zijn, niet in staat zijn om thuis te werken of afstand te houden van anderen. Het is immers juist in die wijken waar de vaccinatiegraad laag is.
Dit alles wil trouwens niet zeggen dat vaccinatie geheel vrijblijvend is. Zoals gelijke toegang tot zorg een vorm van solidariteit is, zo is vaccineren dat ook. Vaccineren doe je immers niet alleen voor jezelf, maar ook om anderen te beschermen. Maar welke consequenties aan niet-vaccineren mogen worden verbonden is aan de politiek, niet aan de zorg.
Dus: ook al is het misschien soms knarsetandend, ‘eigen schuld’ mag geen rol spelen in de verdeling van zorg. Iedereen krijgt de zorg die nodig is. En wie het meest urgent is gaat voor. Dat is simpelweg een kwestie van beschaving, solidariteit en welbegrepen eigenbelang.
