Ga je dit weekend nog iets leuks doen?’ vroeg ik onlangs aan een vriend van mijn kinderen. ‘Ja, we gaan uit eten, dat doen we af en toe met mijn ouders. Daar kijk ik zo naar uit!’ Inderdaad, naar de Burger King.
Het klinkt zo eenvoudig. In achterstandswijken is meer obesitas én er zijn meer fastfoodketens. Obesitas is een probleem. Haal de fastfoodketens weg uit arme wijken en er zal minder obesitas zijn. Dan worden mensen slank en gezond. Maar zo simpel is het niet.
‘Ga je dit weekend nog iets leuks doen?’ vroeg ik onlangs aan een vriend van mijn kinderen. ‘Ja, we gaan uit eten, dat doen we af en toe met mijn ouders. Daar kijk ik zo naar uit!’ Inderdaad, naar de Burger King.
Het klinkt zo eenvoudig. In achterstandswijken is meer obesitas EN er zijn meer fastfoodketens. Obesitas is een probleem. Haal de fastfoodketens weg uit arme wijken en er zal minder obesitas zijn. Dan worden mensen slank en gezond. Maar zo simpel is het niet.
Allereerst: er is geen empirisch bewijs dat het verbannen van fastfoodrestaurants uit arme wijken een effectief middel is tegen obesitas. Sterker nog: toen in 2008 in Los Angeles dergelijk beleid werd ingevoerd, steeg het aantal mensen met obesitas juist in vergelijking met de wijken waar dit niet werd ingevoerd. In plaats van naar het fastfoodrestaurant gingen mensen naar de supermarkt voor goedkope softdrinks en een snelle hap.
En eigenlijk is dat niet verbazingwekkend. Iedereen die wel eens geprobeerd heeft om af te vallen of eetgewoontes te veranderen, weet hoe moeilijk dat is. Eetgewoontes zijn sterk verbonden met iemands identiteit. Wat en hoe je eet drukt uit wie je bent. En je eet pas iets als het vertrouwd is. Het is dan ook niet zo dat arme mensen ineens gezonde salades gaan eten als je fastfoodrestaurants verbiedt.
Er verschijnt niet bij toverslag een gezond alternatief als de fastfoodketen verdwijnt. En zelfs als dat gezonde alternatief er wel zou zijn, wil dat niet zeggen dat mensen daar gebruik van maken. Wie weinig geld heeft en hongerig is bekommert zich maar om één ding: hoe krijg ik mijn maag gevuld? Hoe krijg ik de volgende maaltijd voor mijn kinderen op tafel? En die maaltijd moet zo goedkoop mogelijk zijn, zo snel mogelijk klaar en met zoveel mogelijk calorieën. Gezondheid is van later zorg. Je zorgen maken om gezondheid is een luxe die niet iedereen zich kan veroorloven. Obesitas in arme wijken is dan ook niet zozeer een kwaal, maar een symptoom van een kwaal. En die kwaal heet armoede.
Het weren van fastfood zal in deze wijken waarschijnlijk worden opgevat als de zoveelste pesterij van de overheid richting arme mensen. ‘Waarom pakken ze de slijterijen in rijke wijken niet aan?’ Zo kan het toch al grote wantrouwen in deze buurten jegens de overheid alleen maar groter worden en de polarisatie in de samenleving verder versterken.
Een fastfoodrestaurant in een arme wijk is meer dan een plek om goedkoop te eten. Het is ook een ‘third place’, een plek waar mensen - naast hun werk en hun huis - heen gaan om elkaar te ontmoeten. Waar ze warm kunnen worden, kunnen studeren en gebruik kunnen maken van gratis Wifi. En juist in wijken met veel eenzaamheid en weinig gelegenheden om elkaar spontaan tegen te komen is een dergelijke plek van groot belang. Het fastfoodrestaurant van nu is het wegbezuinigde buurthuis en de verdwenen kerk van vroeger.
Voor mensen met een laag inkomen zijn fastfoodrestaurants ook een van de weinige plekken waar zij uit eten kunnen, en hun kinderen mee naar toe kunnen nemen. Want ja, mensen met weinig geld willen ook wel eens uit eten. En niet iedereen heeft de middelen om dat in een ‘echt’ restaurant te doen.
Maar ook mensen die voldoende geld hebben hechten niet allemaal evenveel waarde aan gezondheid, of aan slank zijn. ‘Gij zult lang en gezond leven in een slank lichaam’ is een ideaal dat niet door iedereen gedeeld wordt. Andere mensen vinden andere dingen misschien belangrijker, zoals veel en lekker gezamenlijk eten. Ook ongezonde keuzes kunnen rationeel zijn. En dat mensen daardoor iets korter leven nemen ze op de koop toe. Laten we dus niet doen of mensen met obesitas onmondige slachtoffers zijn van hun eigen onbeheersbare driften waartegen ze door de overheid in bescherming moeten worden genomen.
Moet de overheid al die fastfoodrestarurants in armere wijken dan maar ongemoeid laten? Nee, dat hoeft niet. Maar laten we niet alleen maar naar de medische aspecten van obesitas kijken. Laten we er ook voor waken om arme mensen te behandelen zoals we kleine kinderen behandelen, waarbij we de snoeptrommel weghalen omdat ze die anders helemaal leeg eten.
Zie fastfoodrestaurants niet als een oorzaak van obesitas. Zie ze ook als een symptoom van armoede. Zorg ervoor dat mensen voldoende geld hebben om gezond te kunnen eten. Zorg dat kinderen gezonde maaltijden krijgen op school en dat ze daar voldoende bewegen. En begrijp ook waarom arme mensen vaker obesitas hebben, en waarom een ongezonde keuze rationeel kan zijn. En tot slot: accepteer dat mensen in hun leven andere waarden kunnen nastreven dan een lang en gezond leven.
