Hogere zorgpremie bij een ongezonde leefstijl?

Zouden mensen met een ongezonde leefstijl meer zorgpremie moeten betalen? Veertig procent van de Nederlanders vindt van wel, zo bleek onlangs uit een onderzoek van Zorginstituut Nederland. Op het eerste gezicht klinkt dat ook logisch. De vervuiler moet immers betalen? Maar zo eenvoudig is het niet.

Veel mensen denken dat een ongezonde leefstijl tot hogere zorgkosten leidt. Over een heel leven bezien is dat echter maar zeer de vraag. Sterker nog: preventie kan zelfs tot hogere zorgkosten leiden. De ziektes die met obesitas en roken gepaard gaan kennen immers vaak een relatief kort ziekbed. En voor die ziektes komen op hogere leeftijd weer andere ziektes in de plaats, zoals dementie. En dementie is de ziekte met de hoogste zorgkosten, omdat die tot langdurige hulpbehoevendheid leidt. De geest kost het meest. ‘Preventie verlaagt zorgkosten nauwelijks’, concludeert een recente studie dan ook. Ook het CPB stelt onomwonden: ‘Een gezonder en daardoor langer leven leidt niet tot lagere zorgkosten’. Hoewel het misschien prettig is om een zondebok te vinden voor de uit de hand lopende zorgkosten: mensen met een ongezonde leefstijl zijn daar niet voor verantwoordelijk. Preventie is vanuit veel perspectieven belangrijk, maar niet om de zorgkosten te verlagen.

Sowieso zijn mensen maar voor een heel beperkt deel verantwoordelijk voor hun eigen gezondheid. Je gezondheid hangt vooral af van je genen, je woonomgeving, je opleiding, je inkomen, het soort werk dat je doet en je opvoeding. En dat zijn allemaal privileges. Wie als kind opgroeit met rokende ouders of iedere dag naar school gaat met chips in de lunchtrommel zal het later veel moeilijker hebben om gezond te leven. Een ongezonde leefstijl krijg je mee van je ouders.

Ook geld speelt een belangrijke rol bij een gezonde leefstijl. Een gezonde leefstijl is duurder dan een ongezonde. En armoede - door de chronische stress die daarmee gepaard gaat - doet het IQ met 13 punten afnemen. Wie alleen maar bezig is met de vraag of er genoeg te eten is, heeft geen ruimte in het hoofd om dat eten ook nog eens gezond te maken. Armoede zet je brein in de overlevingsstand.

De voorgestelde hogere zorgpremie zou in de praktijk vooral mensen met een chronische ziekte treffen. En die hebben toch al veel hogere zorgkosten door eigen bijdragen, medicijnen, aanpassingen en hulpmiddelen. Vaak hebben zij ook een lager inkomen, omdat ze door hun ziekte niet of minder kunnen werken, of alleen in lager betaalde functies. Chronisch ziek zijn is niet alleen vervelend, het is ook erg duur. Hen een hogere zorgpremie laten betalen vanwege ‘eigen schuld’ leidt dan ook tot een nog veel grotere maatschappelijke tweedeling dan die er momenteel toch al is.

Maar helaas zal niet iedereen dat erg vinden. De trend om ongezonde mensen zelf verantwoordelijk te houden voor hun eigen situatie maakt volgens mij namelijk onderdeel uit van een bredere ontwikkeling: die van het oprukkende gezondheids-suprematisme. Net als andere vormen van suprematisme, zoals wit boven zwart, of man boven vrouw, gaat het gezondheids-suprematisme er van uit dat een bepaalde groep mensen superieur is aan een andere groep. Bij gezondheids-suprematisme zijn ‘gezonde’ mensen superieur aan ‘ongezonde’ mensen. ‘Gezonde’ mensen zouden dan ook meer rechten moeten hebben dan ‘ongezonde’.

Deze vorm van suprematisme zagen we bijvoorbeeld tijdens de COVID-pandemie toen sommigen voorstelden om ‘ongezonde’ of ‘kwetsbare’ mensen tijdelijk te isoleren van de rest van de samenleving. ‘Gezonde’ mensen – zij die relatief minder kans lopen op een ernstig verloop van COVID-19 - zouden dan gewoon hun leven kunnen blijven leiden.

Hetzelfde neerkijken op ‘ongezonde’ mensen was ook te zien in de weigering van sommigen om mondkapjes te dragen: ‘die heb ik niet nodig want ik ben gezond’. Maar feitelijk betekende dat: ‘ik heb geen bescherming nodig en ongezonde mensen verdienen mijn bescherming niet’. Individualisme tot in het extreme doorgevoerd.

Ik maak me zorgen om deze ontwikkeling. Omdat het de bijl legt aan de wortels van een solidaire samenleving. Omdat het de bestaande tweedeling vergroot. Omdat het ontkent dat gezondheid voor een groot deel buiten iemands eigen verantwoordelijkheid ligt. Omdat het ontkent dat er maatschappelijke structuren zijn die ervoor zorgen dat mensen een ongezond leven leiden – en we daar dus ook niks aan hoeven te doen. Omdat het ontkent dat wij allemaal kwetsbaar kunnen en zullen worden. En uiteindelijk raakt dat ons allemaal.