Moet er een nieuwe euthanasiewet komen voor mensen die hun leven 'voltooid' achten? De discussie hierover lijkt over zelfbeschikking te gaan, maar feitelijk gaat het over de vraag of het een overheidstaak is om gezonde mensen te helpen bij hun zelfdoding. Ik denk dat dat niet zo is. De overheid heeft meer taken dan het maximaliseren van de ruimte voor zelfbeschikking. Het beschermen van kwetsbare burgers is daarvan een van de belangrijkste. En precies die plicht komt in de knel bij een wet voltooid leven.
Voldoet de huidige euthanasiewet voor ouderen met een ‘voltooid leven’, of is er een nieuwe wet nodig? Onlangs maakte de minister van VWS bekend onderzoek naar die vraag te zullen doen, als uitvloeisel van het regeerakkoord. Dat onderzoek zal niet eenvoudig zijn, maar is wel belangrijk om te achterhalen wat precies het probleem is en wat daaraan gedaan kan worden.
Waarom zal het onderzoek moeilijk zijn? Het is bekend dat onder ouderen complexe psychopathologie voorkomt, regelmatig in combinatie met somatische en sociale problemen. Ook is vaak sprake van ambivalentie over de eigen doodswens. Hoe bepaal je in zo’n situatie of er geen sprake is van een behandelbare psychiatrische of somatische aandoening? Hoe onderscheid je een weloverwogen doodswens van behandelbare suïcidaliteit? Is dat onderscheid wel te maken? En hoe stel je vast dat er geen alternatieve manieren zijn om het lijden te verlichten?
Wat op de achtergrond meespeelt is het misverstand dat mensen met gevoelens van een ‘voltooid leven’ niet in aanmerking zouden komen voor euthanasie. Maar in mijn ervaring geven mensen die om euthanasie vragen vanwege ernstige medische problemen heel vaak aan dat hun leven ‘voltooid’ is. ‘Ik lig hier maar te wachten op de dood dokter, mijn leven is voltooid’. Niet meer kunnen autorijden, geen boeken meer kunnen lezen, gesprekken niet meer kunnen volgen, niet meer van muziek kunnen genieten: het wordt allemaal veroorzaakt door achterliggende medische problemen. Ik verwacht dan ook dat veel mensen met gevoelens van een ‘voltooid leven’ binnen de kaders van de euthanasiewet zullen vallen.
Zijn er daarnaast nog mensen met een actuele doodswens die geen psychiatrische of somatische problemen hebben? En zo ja, wat volgt daaruit voor de overheid? Iedereen heeft de vrijheid om het leven naar eigen inzicht in te richten en aan dat leven eventueel ook een eind aan te maken. Maar uit die individuele vrijheid volgt niet dat het een overheidstaak is om daarbij behulpzaam te zijn. Voor sommige mensen heeft hun leven pas betekenis als zij een bepaalde pelgrimstocht hebben gemaakt. Daaruit volgt echter niet dat de overheid de plicht heeft om die tocht mogelijk te maken.
Dat laatste is belangrijk. De huidige discussie over voltooid leven gaat immers niet zozeer over zelfbeschikking, als wel over de vraag of het een overheidstaak is om de zelfdoding van gezonde mensen te faciliteren. En eerlijk gezegd denk ik dat dat niet zo is. De overheid heeft namelijk meer taken dan ruimte maken voor individuele zelfbeschikking. Het beschermen van kwetsbare groepen, zoals ouderen met complexe problemen, is daarvan een van de belangrijkste. En precies die plicht komt met een wet voltooid leven in het gedrang.
Om het echte probleem boven tafel te krijgen zal het onderzoek dan ook niet opgezet moeten worden vanuit de gedachte dat de euthanasiewet niet ruim genoeg is. Wie echt geïnteresseerd is in het welzijn van ouderen zal de vraag moeten stellen die artsen zich ook vaak stellen bij kwetsbare ouderen: wat hebben zij nodig? Hoe kunnen we hun welzijn verbeteren? Hoe kunnen we de zorg voor ouderen met complexe zingevingsproblematiek beter maken, de samenleving zo inrichten dat iedereen daar betekenis in kan vinden? Dat zijn geen vragen met gemakkelijke antwoorden. Maar belangrijk zijn ze wel.
